اهمیت اصلاح تغذیه در طب‌سنتی برای سلامت بدن

اگرچه رشد سریع مدرنیزاسیون باعث نادیده گرفته شدن بسیاری از روش‌های رایج سنتی شده اما اثرات آن در تغییر سبک زندگی و محدودیت‌های زمانی و مالی برای دسترسی به مراقبت‌های پزشکی به مرور باعث برانگیخته شدن نوعی نگرانی و تفکر افراد درباره سلامتی خود شده است. این امر در کنار عوارض جانبی ناشی از داروهای مدرن، عدم موفقیت داروهای جدید در درمان بسیاری از بیمارهای مزمن، هزینه بالا داروهای جدید و مقاومت‌های دارویی باعث افزایش علاقه و رجوع مجدد مردم در سراسر دنیا به سمت طب سنتی شده است.

تغذیه و رژیم غذایی یکی از محورهای اصلی در حفظ سلامتی در تمام مکاتب طب سنتی می‌باشد. مواد غذایی منبع اصلی تامین نیازهای بدن بوده که برای زنده ماندن و رشد حیاتی‌اند. اگرچه در طب سنتی همواره اعتقاد به ارتباط بین رژیم غذایی و سلامتی وجود داشته است، اما تاریخچه این باور در پزشکی مدرن برمی‌گردد به قرن هجدهم میلادی، زمانی که شیمیدان فرانسوی به نام لاوازیه رابطه‌ایی بین متابولیسم غذا و پروسه تنفس کشف کرد. سپس در اوایل قرن بیستم دانشمندان متوجه شدند که برخی بیماری‌ها مانند بری‌بری، راشیتیسم، اسکوربوت و پلاگر مستقیما به رژیم غذایی فرد بستگی دارند. امروزه در پزشکی مدرن شاخه‌ایی به نام تغذیه وجود دارد که هدف اصلی آن بررسی ارتباط بین مواد غذایی و سلامت بدن است. در این شاخه مواد غذایی، فرایند هضم، جذب، انتقال، متابولیسم، ذخیره‌سازی و دفع آنها و نحوه اثرگذاری آنها بر عملکرد بدن و همچنین تاثیر عوامل محیطی بر کیفیت و ایمنی مواد غذایی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. بر اساس پزشکی مدرن بدن انسان به بیش از 45 نوع ماده غذایی مختلف نیازمند است از جمله کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی.

تغذیه در طب سنتی

تقریبا در تمام مکاتب طب سنتی رایج در دنیا مانند طب سنتی چینی، طب سنتی هندی، طب سنتی یونانی یا ایرانی-اسلامی اصلاح رژیم غذایی یکی از راه‌های اصلی درمان بیماری و حفظ سلامتی می‌باشد. در طب سنتی چینی عبارتی با این عنوان وجود دارد که "food is medicine, medicine is food". به عبارت دیگر دارو و غذا با هم همپوشانی دارند، اگرچه بعضی مواد غذایی جنبه دارویی پررنگتری دارند مانند جنسینگ. در طب سنتی چینی برای مواد غذایی پنج طبع در نظر گرفته می‌شود: cold, cool, neutral, warm, hot. این پنج طبع بر اساس تاثیری که مواد غذایی بر بدن فرد می‌گذارند تعیین شده‌اند. مصرف بیش از حد یک نوع ماده غذایی باعث عدم تعادل در بدن شده که می‌تواند عملکرد بدن و سیستم ایمنی را مختل کند. ازاینرو، نکته کلیدی در حفظ سلامت بدن بر اساس رژیم غذایی در طب سنتی چینی حفظ بدن در شرایط neutral است.

همچنین در طب سنتی چینی پنج طعم ترش، تلخ، شیرین، تند و شور نیز به نوعی معرف اندام‌های داخلی و تغییردهنده عملکرد آنها در نظر گرفته می‌شود. مثلا مواد غذایی ترشی معرف کبد، شوری معرف کلیه، تلخی معرف قلب و روده کوچک، تندی معرف شش و روده بزرگ و شیرینی معرف معده و طحال است.

بطور کلی در طب سنتی چینی هر ماده غذایی می‌تواند مفید باشد تا زمانی که یک فرد سالم در مصرف یکی از آنها زیاده‌روی نکند. همچنین توصیه می‌شود همواره مواد غذایی در دمای طبیعی مصرف شود و بیشتر از 70 درصد ظرفیت غذا میل نشود.

در مکتب طب سنتی ایرانی نیز بر رژیم غذایی و تغذیه‌ی صحیح و درمان از طریق غذا تأکید فراوانی شده است، تا آنجا که حکیم بزرگ ایرانی محمد بن زکریای رازی در قرن سوم، اولین و مهم‌ترین تدبیر درمان را اصلاح یا تجویز رژیم غذایی می‌داند. در این متون کیفیات و عملکردهای مشخصی برای مواد غذایی و خوراکی مشخص شده است که بعضی با علوم جدید قابل تائید بوده و برای بعضی معادلی در علوم جدید یافت نمی‌شود. نگاه مکتب طب سنتی ایرانی به مفهوم سلامتی رویکردی جامع‌نگر (Holistic) و تلفیقی (Integrative) است. به این معنی که خصوصیات ذاتی فرد، مشخصات محیط زندگی، تغییرات فصلی و عوامل محیطی در اختیار فرد مانند تغذیه بر حفظ سلامت، ایجاد بیماری و بازگشت به سلامتی موثرند. در متون طب سنتی ایران با توجه به اهمیت غذا در سلامت انسان، گروه‌بندی دقیقی به منظور شناخت بهتر و استفاده‌ بهتر از غذاها ارائه شده است که در زمان خود بسیار کارآمد بوده و با ابزار و اطلاعات جدید نیز صحت آن قابل تائید است.

غذا ماده خام اولیه به منظور تولید چهار خلط یا مزاج (دم، بلغم، صفرا و سودا) در بدن می‌باشد. بنابراین کیفیت و کمیت غذای مصرفی اثر مستقیم بر کیفیت و کمیت اخلاط تولید شده در بدن دارد. بخش بزرگی از بیماری‌ها به علت عدم توجه مردم به تغذیه صحیح می‌باشد و آموزش تغذیه صحیح یک ابزار مهم در حفظ سلامتی است. این روش به راحتی قابل اجرا است و برای عامه مردم قابل درک بوده و از نظر اجرایی نیز با مشکل خاصی مواجه نمی‌باشد. در اینجا نیز رعایت اصل تعادل برای متعادل کردن انرژی و عملکرد ارگان‌های مختلف ضروری است.