اصطلاحات طب سنتی
در طب سنتی ایرانی اصطلاحاتی به کار می‌رود که دانستن معنی آن‌ها به درک بهتر روش‌های درمانی کمک می‌کند. در ادامه، واژه‌هایی که در حوزه‌های مختلف طب سنتی به گوش شما خورده‌اند را توضیح می‌دهیم.
دم
یا همان خون مایعی سرخ رنگ، گرم و مرطوب است که وظیفه آن تغذیه اندام‌ها است. خون طبیعی سرخ رنگ، شیرین، دارای طبعی گرم و عاری از بوی بد است. خونی که از جگر خارج شده و به قلب می‌رود حاوی سودا، صفرا و بلغم است. به همین دلیل غلظت زیادی دارد. اما در مسیر خود مقداری از اخلاط و آب اضافی را از دست داده و سرخ‌تر، روان‌تر و روشن‌تر می‌شود.
سودا
سیاه رنگ است. در جگر تولید می‌شود و جایگاه اصلی آن طحال است. طبعش مانند خاک سرد و خشک و طعمش گس متمایل به تلخ است. قسمتی از آن پس از تراوش از جگر، همراه خون به تغذیه استخوان‌ها کمک می‌کند. قسمت دیگر به طحال می‌رود و موجب تقویت دهانه معده می‌شود.
صفرا
مایعی زرد رنگ و تلخ است که طبع گرم و خشک دارد. محل تولید آن جگر و جایگاهش در کیسه صفراست. صفرای طبیعی یا همان کف خون، سرخ رنگ است. صفرا به خون لطافت داده و موجب عبور آن از مجاری باریک و مویرگ‌ها می‌شود. صفرا به شش‌ها در دم و بازدم و به روده‌ها در عمل دفع کمک می‌کند.
بلغم
در معده تولید شده و همراه با خون در تمام بدن در جریان است. طبع آن سرد و تر و طعم آن شیرین است. بلغم در روند طبیعی خود به خون تبدیل می‌شود.
مزاج گرم
این افراد علیرغم خوش‌رو بودن، زود عصبی می‌شوند و همیشه احساس گرما می‌کنند. تعداد این افراد از کسانی که مزاج سرد دارند، کمتر است. خوردن غذاهای سرد به این افراد توصیه می‌شود.
مزاج سرد
اغلب افراد سفیدپوست که سرما تا مدت زیادی در بدن آن‌ها باقی می‌ماند، مزاج سرد دارند. میل زیادی به خواب داشته و عموماً سست هستند. افراد خونسردی بوده و معمولاً عصبی نمی‌شوند. اسیدیته خون آن‌ها بالاست. خوردن غذاهای گرم به این افراد توصیه می‌شود.
- مزاج سوداوی: مزاج سرد و خشک مربوط به تولید سودا در طحال.
- مزاج بلغمی: مزاج سرد و تر مربوط به سيستم لنفاوی يا سيستم ايمنی.
- مزاج دموی: مزاج گرم و تر مربوط به رساندن غذا و اكسيژن به سلول‌ها.
- مزاج صفراوی: مزاج گرم و خشک مربوط به ترشحات زرد رنگ کبد.
- مزاج معتدل: برآیند سردی، گرمی، تری و خشکی مزاج است. با رعایت تعادل میان سردی و گرمی غذا می‌توان به مزاج معتدل رسید.
مزاج گرم
این افراد علیرغم خوش‌رو بودن، زود عصبی می‌شوند و همیشه احساس گرما می‌کنند. تعداد این افراد از کسانی که مزاج سرد دارند، کمتر است. خوردن غذاهای سرد به این افراد توصیه می‌شود.
مزاج سرد
اغلب افراد سفیدپوست که سرما تا مدت زیادی در بدن آن‌ها باقی می‌ماند، مزاج سرد دارند. میل زیادی به خواب داشته و عموماً سست هستند. افراد خونسردی بوده و معمولاً عصبی نمی‌شوند. اسیدیته خون آن‌ها بالاست. خوردن غذاهای گرم به این افراد توصیه می‌شود.
- مزاج سوداوی: مزاج سرد و خشک مربوط به تولید سودا در طحال.
- مزاج بلغمی: مزاج سرد و تر مربوط به سيستم لنفاوی يا سيستم ايمنی.
- مزاج دموی: مزاج گرم و تر مربوط به رساندن غذا و اكسيژن به سلول‌ها.
- مزاج صفراوی: مزاج گرم و خشک مربوط به ترشحات زرد رنگ کبد.
- مزاج معتدل: برآیند سردی، گرمی، تری و خشکی مزاج است. با رعایت تعادل میان سردی و گرمی غذا می‌توان به مزاج معتدل رسید.
حجامت خشک یا بادكشی
نوعی حجامت است كه در آن خونی از بدن خارج نمی‌شود، بلكه تنها عمل مكش روی پوست انجام می‌شود. حجامت خشک خود دو نوع سرد و خشک و گرم و خشک یا لیوان گذاری دارد.
حجامت تر
روشی از خون‌گیری است. با خارج نمودن خون از بیمار همراه است که رایج‌ترین نوع آن خون‌گیری از میان دو کتف است.
فصد تنگ
به کمک سرنگ انجام شده و خون بسیار کمی خارج می‌شود. این نوع فصد را می‌توان با رعایت نکات ضروری در کودکان و افراد پیر و ضعیف و به طور مکرر در افراد معمولی انجام داد.
فصد گشاد
در این نوع فصد، برخلاف حجامت که خون از مویرگ خارج می‌شود، یکی از عروق اصلی برش داده می‌شود. برای انجام فصد گشاد از تیغ بیستوری یا ابزار فلزی کوچکی به نام نیشتر استفاده می‌شود. فصد روشی برای ایجاد تعادل میان اخلاط چهارگانه بدن است. برای افراد بالغ گرم مزاج و در فصل بهار توصیه می‌شود.
اخلاط
جمع خلط است که شامل صفرا، سودا، بلغم و دم است. هر کدام از اخلاط مزاج خاص خود را دارد.
خلط
ماده آبکی که از تأثیر بدن بر غذا ساخته می‌شود.
- ماساژ خشن: با پارچه زبر و به منظور چاقی انجام می‌شود.
- ماساژ املس: برخلاف ماساژ خشن، با پارچه نرم و به منظور لاغری انجام می‌شود.
- ماساژ صلب: ماساژ با قدرت به منظور تقویت عضو است.
- ماساژ نرم: ماساژ ملایم برای آرامش بدن است.
- ماساژ کثیر: ماساژ مداوم و طولانی مدت برای لاغری است.
- ماساژ معتدل: به حد اعتدال انجام شده و باعث چاقی در صورت مداومت می‌شود.
اخلاط
جمع خلط است که شامل صفرا، سودا، بلغم و دم است. هر کدام از اخلاط مزاج خاص خود را دارد.
خلط
ماده آبکی که از تأثیر بدن بر غذا ساخته می‌شود.
- ماساژ خشن: با پارچه زبر و به منظور چاقی انجام می‌شود.
- ماساژ املس: برخلاف ماساژ خشن، با پارچه نرم و به منظور لاغری انجام می‌شود.
- ماساژ صلب: ماساژ با قدرت به منظور تقویت عضو است.
- ماساژ نرم: ماساژ ملایم برای آرامش بدن است.
- ماساژ کثیر: ماساژ مداوم و طولانی مدت برای لاغری است.
- ماساژ معتدل: به حد اعتدال انجام شده و باعث چاقی در صورت مداومت می‌شود.
