رژیم لاغری خود را بر اساس مزاجتان بگیرید!

مزاج چیست؟

مزاج‌شناسی یکی از مفاهیم اساسی در طب سنتی ایرانی است که علاوه بر کاربرد در تشخیص خصوصیات جسمی و روحی هر فرد، در شناسایی و درمان انواع بیماری‌ها نیز بکار گرفته می‌شود. هر ماده غذایی که انسان میل می‌کند می‌تواند تاثیر مهمی بر عملکرد بخش‌های مختلف بدن برجای بگذارد. لذا با شناسایی نوع مزاج، می‌توانیم از مصرف غذاهایی که برایمان مساله‌ساز هستند خودداری کرده و برعکس غذاهایی را مصرف کنیم که برایمان مفید هستند و به ذخیره انرژی بدن کمک می‌کنند. از بین تمام فاکتورهای دخیل در سبک زندگی، تغذیه موثرترین و ساده‌ترین فاکتور برای کنترل و تغییر است.

در طب سنتی ایرانی و اسلامی مواد غذایی و نوشیدنی به چهار گروه گرم، سرد، تر و خشک تقسیم‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی بر اساس طبع ذاتی مواد غذایی و تاثیری که آنها بر مزاج افراد مصرف کننده می‌گذارند انجام شده است. برای مثال در این تقسیم‌بندی شیر به عنوان یک ماده غذایی گرم و مرطوب و مرغ به عنوان یک ماده غذایی گرم و خشک طبقه‌بندی می‌شود.

چهار مزاج اصلی:

در طب سنتی چهار نوع مزاج اساسی در انسان وجود دارد که عبارتند از مزاج دم (Sanguinous)، صفرا (Bilious)، بلغم (Phlegmatic) و سودا (Melancholic). این نحوه طبقه‌بندی مزاج انسان نه فقط به تعیین صفات جسمی بلکه برای تعریف خصوصیات روحی، عاطفی و ذهنی افراد کمک می‌کند و می‌تواند برای تنظیم برنامه تغذیه و رژیم لاغری بکار گرفته شود. ویژگی‌های فردی هر مزاج در طب سنتی عبارتند از:

مزاج دموی (گرم و مرطوب): افرادی با ظاهر بزرگ، عضلانی؛ با پوستی نسبتا نرم و خشک و گرم حین لمس، متمایل به قرمز و چهره روشن؛ با موهای ضخیم و چرب؛ چشم‌های روشن و مویرگ‌های برجسته؛ شخصیتی قانع کننده، خوش مشرب، پر حرف و برونگرا؛ از نظر احساسی شاد، جسور، پرهیجان و تا حدودی مضطرب؛ دارای حافظه خوب اما انتخابی؛ اشتها سالم با تشنگی متوسط تا زیاد؛ استقامت بدنی خوب؛ فعالیت ذهنی متوسط تا فعال؛ عدم تحمل به شرایط گرم و مرطوب؛ تعریق زیاد. خواب متوسط تا عمیق؛ و تن صدای واضح که در حد متوسط تا بلند است. زنان دموی مزاج معمولا قاعدگی دردناک دارند.

مزاج صفراوی (گرم وخشک): افرادی با ظاهر متوسط یا لاغر؛ با پوست نسبتا گرم یا خشک با رنگی مایل به زرد؛ موهای نسبتا نرم و ضخیم؛ چشمان کوچک تا متوسط، تیز و نافذ با رنگ مایل به زرد؛ مدبر، صریح، مسلط و گاهی اوقات زودگذر؛ از نظر احساسی پرخاشگر، عصبانی، بی‌تاب، تحریک‌پذیر؛ حافظه قوی که هرگز فراموش نمی‌کند؛ اشتهای خوب با تشنگی زیاد، در صورت تاخیر در وعده‌های غذایی تحریک‌پذیر؛ فعالیت فیزیکی بالا، فعالیت ذهنی دقیق و منظم، عدم تحمل شرایط گرم و خشک؛ تعریق زیاد؛ متمایل به بی‌خوابی، معمولا با 5-6 ساعت خواب کافی است، تن صدای تیز و بلند.

مزاج بلغمی (سرد و مرطوب): ظاهری بزرگ با گرایش به اضافه وزن؛ بافت پوست خنک، مرطوب و نرم؛ رنگ پریده و موهای نازک، چرب و صاف؛ چشمانی رویایی و آبکی که اندازه‌ایی متوسط تا بزرگ با رنگ روشن جذاب دارد. آرام، شنونده صبور؛ از نظر احساسی خجالتی، اما دارای رضایت از خود؛ سرعت یادآوری آهسته اما حافظه طولانی مدت؛ اشتهای ثابت، تشنگی کم، می‌تواند از وعده‌های غذایی صرفنظر کند؛ از نظر جسمی بی‌حال و فاقد استقامت؛ فعالیت ذهنی نسبتا کند اما پذیرا و خونسرد است؛ عدم تحمل آب و هوای سرد و مرطوب؛ سطح پایین تعریق؛ خواب سنگین، به هشت ساعت یا بیشتر نیاز داشته و تمایل به خواب زیاد دارد؛ تن صدای آهسته و نرم.

مزاج سودایی (سرد و خشک): ظاهری لاغری و استخوانی؛ پوست خشک و زبر؛ چهره سرد و خاکستری؛ موهای خشک و تیره؛ چشم‌های کوچک و فعال با رنگ خاکستری؛ متفکر، تحلیلی و گرایش به کمالگرایی؛ از نظر احساسی ناامن، مشکوک و مضطرب؛ حافظه کوتاه مدت خوب اما بلند مدت نه چندان خوب؛ اشتها و تشنگی‌های نامنظم و متغیر؛ از نظر جسمی بی‌نظم اما فعال؛ فعالیت ذهنی ناآرام، پرسشگر، تخیلی و فلسفی؛ عدم تحمل شرایط سرد و خشک؛ عدم تعریق زیاد، خواب نامنظم، قطع می‌شود و به سمت بی‌خوابی می‌رود؛ صدا نرم و سریع. زنان با این مزاج طی دوران قاعدگی تمایل به لخته شدن دارند.

نکاتی در مورد مزاج:

• مزاج در هر فرد ممکن است ترکیبی از مزاج‌های چهارگانه باشد که معمولا ویژگی‌های یک مزاج غالب‌تر است.

• انعکاس واقعی ویژگی‌های جسمی با توجه به ظاهر فرد در اوایل 20 سالگی تعیین می شود.

• در تعیین خصوصیات مزاج باید دقت کرد که عادات فردی با تمایلات درونی افراد اشتباه گرفته نشود.

• ویژگی‌های شخصیتی باید در هنگام آرامش و دور بودن از عوامل محیطی که میوانند شخصیت را تغییر دهند شناسایی شود، مانند یک محیط کار پراسترس.

• برای تعیین ویژگی شخصیتی بهتر است نظر نزدیکانتان نسبت به خودتان را جویا شوید. مثلا اگر شما در حالت عمومی طبیعت آرام دارید اما در صورت تحریک جدی به شدت عصبانی می‌شوید، این لزوما به معنی داشتن مزاج صفراوی نیست.

تاثیر مزاج بر متابولیسم و رژیم لاغری:

یک مقاله مروری در سال 2017 در مجلهJOURNAL OF ISLAMIC AND IRANIAN TRADITIONAL MEDICINE چاپ شده است. این مقاله منابع طب سنتی و طب کلاسیک در مورد تاثر مزاج بر عملکرد متابولیک را مورد بررسی قرار داده است. بر اساس یافته‌های این مقاله، به نظر می‌رسد که نرخ متابولیسم در افراد با مزاج گرم بالاتر و در افراد با مزاج سرد پایین‌تر هستند. در منابع طب کلاسیک تنظیم نرخ متابولیسم برای حفظ و تداوم زندگی انسان ضروری شمرده شده است. در منابع طب سنتی نیز تعادل در مزاج فاکتور اساسی برای حفظ سلامت و درمان بیماری در نظر گرفته می‌شود.

در مطالعه دیگری که در سال 2020 در مجله Journal of Contemporary Medical Sciences چاپ شده است پارامترهای عصبی-هورمونی در 45 فرد داوطلب با مزاج مختلف به روش تقاطعی (cross-sectional) مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌های این مطالعه نیز نشان داده است که افراد با مزاج سرد دارای نرخ متابولیسم پایین‌تر، فعالیت کمتر سیستم عصبی سمپاتیک و فعالیت کمتر تیروئید نسبت به سایرین هستند. به عبارت دیگر طی این مطالعه این نتیجه حاصل شد که هر چه نوسانات در نرخ متابولیسم بیشتر باشد، اثرات منفی چشمگیرتری بر سلامت بدن خواهد داشت.

با تکیه بر نتایج این مطالعات می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که شناخت مزاج هر فرد و رعایت اصول تغذیه‌ایی مبتنی بر آن، که در طب سنتی هم به آن اشاره شده است، ضمن کمک به حفظ تعادل در متابولیسم می‌تواند در تنظیم رژیم لاغری هم مفید باشد.