بر اساس طب سنتی ایرانی-اسلامی هر فردی دارای یک مزاج مشخصی است که تعیین کننده تمام خصوصیات جسمی و روحی وی است. این مزاجها بر اساس میزان رطوبت و گرمی به چهار دسته تقسیم میشوند: مزاج گرم و مرطوب (دموی)، گرم و خشک (صفراوی)، سرد و مرطوب (بلغمی) و سرد خشک (سودایی). هیچ یک از این مزاجها ذاتا خوب یا بد نیستند. اگرچه مزاج افراد از بدو تولد تقریبا ثابت و مشخص است اما فاکتورهای فیزیکی در اثر تحریک ژنهای خاص میتواند باعث تغییراتی در مزاج افراد شود. لذا در طی زمان ممکن است مزاج افراد ترکیبی از خصوصیات مختلف دو یا چند مزاج مختلف باشد.
بر اساس طب سنتی افراد با مزاج سرد و خشک عمدتا لاغرند و چهره کوچکی دارند. این افراد معمولا اعضای بدن بزرگی نداشته و کمتر اضافه وزن پیدا میکنند. معمولا پوست خشک داشته که مستعد چروک است. موهای سیاه، نازک، موجدار یا فرفری و با سرعت رشد آهسته دارند. از نظر روحی افرادی با خوی خیالپردازی و متمایل به درونگرایی هستند. اشتها و تشنگیهای نامنظم و متغیر؛ عدم تحمل شرایط سرد و خشک؛ عدم تعریق زیاد، خواب نامنظم از جمله سایر خصوصیات افراد با مزاج سرد و خشک است. همچنین این افراد به مواد غذایی و نوشیدنی با مزاج سرد و خشک حساس هستند و از اینرو لازم است مصرف غذاهایی مانند ترشیجات، سرکه، مواد غذایی مانده و فست فود را کاهش دهند.
در طب سنتی سلامتی فرد زمانی دچار مشکل میشود که تعادل بین مزاجها رعایت نشود. به عبارت دیگر در طب سنتی اعتقاد بر این است که مزاج غالب باید از طریق مصرف غذاهایی با طبع مخالف متعادل شود. مصرف زیاد مواد غذایی مانند انجیر، زنجبیل و گردو میتواند صفرا زرد را در بدن افزایش دهد. مصرف فراوان هندوانه، کاهو، گوجه و خیار که حاوی رطوبت بالا هستند میتوانند میزان رطوبت در بدن را بالا ببرند. عدس و برنج بدن را خشک میکنند و باعث ایجاد صفرا سیاه (سودا) میشوند که از طریق کبد دفع میشود. و انگور حاوی مقادیر زیادی آنتیاکسیدانت است و خون را در بدن ایجاد میکند.
بر اساس طب سنتی افزایش سودا در افراد با مزاج سرد و خشک، میتواند باعث بروز مشکلاتی مانند خوره، اسپلنگومالی، یبوست، بیاشتهایی، آرتروز، اختلالات عصبی عضلانی و روانپزشکی شود. از اینرو در طب سنتی رژیم غذایی مناسب برای این افراد شامل نکات زیر است:
• مصرف غذاهایی مانند انجیر، مویز، لوبیا، سیب، انار شیرین، زنجبیل و شلغم
• عدم مصرف غذاهای مانده، خشک و بیات، حبوبات زیاد، آجیل، غذاهای قابض، بادام زمینی، گوجه فرنگی، مواد چرب ترشیده
• پرهیز از مصرف چای، قهوه و نوشیدنیهای حاوی اسانسهای مصنوعی نیز در افراد با مزاج سرد و خشک
• مصرف غذاهایی مانند انجیر، مویز، لوبیا، سیب، انار شیرین، زنجبیل و شلغم
• نوشیدن حداقل 2-3 لیتر آب در روز
• پرهیز از نگه داشتن ادرار و مدفوع
• ورزش، خواب طولانی و پرهیز از آب و هوای سرد و خشک؛ و برعکس مجاورت در مناطق ساحلی